In gesprek met: Els van Driel.

Els van Driel maakte een indrukwekkende documentaire die de verschrikkelijke tocht van jonge vluchtelingen vastlegt. 

Els maakte een documentaire over de tocht van jonge vluchtelingen naar Europa

Motopp gaat graag in gesprek met mensen die op een inspirerende manier zich bezighouden met de thematiek van migratie en sociaal ondernemen. Deze keer: journalist Els van Driel. 

Samen met Eefje Blankevoort maakte journalist Els van Driel een indrukwekkende documentaire die de verschrikkelijke tocht van jonge vluchtelingen naar Europa vastlegt. De kinderen staan bloot aan allerlei gevaren – waaronder mishandeling door grenswachten – en hun asielprocedures worden met achterdocht behandeld. Op zoek naar een manier om echt impact te maken hielden de makers het niet bij alleen een documentaire. Naast de fototentoonstelling en een game volgde petities, een manifest en een roadtrip langs de machtsinstellingen van Europa. 

Jullie hebben ervoor gekozen om niet alleen maar een documentaire te draaien, maar meer actie te ondernemen om de problematiek in kaart te brengen en hopelijk beleidsverandering te bewerkstelligen. Hoe is dat zo gekomen?

Dat zit een beetje in ons DNA als makers, Eefje en ik kennen elkaar van onze studententijd in filmtheater Kriterion. Toen waren we vrienden en kwamen we erachter dat we geëngageerd zijn, al wisten we toen nog niet dat we journalist zouden worden.

In 2014 werd ik gevraagd voor een project over ons asielbeleid, ik heb Eefje erbij gevraagd en dat was ons eerste project samen. De Asielzoekmachine was een interactief cross mediaal project, waarin we op zoek gingen naar hoe ons asielbeleid werkt. We merkten dat het zo absurd is wat er gebeurt in de asielketen en het is raar burgers niet precies weten hoe dat werkt. We vonden dat we dat visueel en inzichtelijk moesten maken. Daarna hebben we ook door het hele land gesprekken gevoerd met burgers, raadsleden, beleidsmakers en uiteindelijk ministers. Hier vloeide het volgende project uit voort, genaamd de Deal: een documentaire over de EU-Turkije deal. Daarvoor filmden we op Lesbos vlak na de deal, om te zien wat daar allemaal mis ging, bijvoorbeeld in kamp Moria. Toen we daar een alleenreizend vluchtelingkind tegenkwamen – die helemaal vastliep in de procedures- is het idee voor Shadowgame ontstaan. 

Zo zijn we in deze thematiek gerold. Als je op dit thema werkt, moet je wel heel geëngageerd zijn. Het was voor ons een no go om het alleen maar te maken zonder daar vervolg aan te geven. Als je ziet dat er op grote schaal internationale verdragen geschonden worden dan moet je dat ook proberen aan te kaarten. We vonden het daarnaast ook belangrijk om die verhalen samen met de jongeren te vertellen, dus niet vanuit onze westerse blik.

Hadden jullie de vorm die het project heeft aangenomen van te voren bedacht?

Het is zo gegroeid, dat was niet van tevoren bedacht. Wel werken we meestal transmediaal. We zetten verschillende vormen in om een verhaal te vertellen. We wisten natuurlijk niet dat een paar van de jongens die we volgden in Nederland zouden aankomen. Je houdt contact met ze en volgt de ontwikkelingen. We hebben toen we begonnen gelijk ons netwerk gemobiliseerd, van ngo’s, activisten en gouvernementele organisaties zoals COA en IND. We zeiden tegen ze: ‘’dit gaan wij doen, wat zouden jullie ermee willen?’’ Zo voelden die partijen al in een vroeg stadium betrokken bij het project en dus weet je dat je meer impact kunt maken. De impact merk je op verschillende manieren. Bij de vele vertoningen van de film bijvoorbeeld. Sommige mensen die 180 graden draaien in hun mening over vluchtelingen. Ook de scholieren vertoningen zijn goud. Sommige jongeren zijn opgevoed met het idee dat vluchtelingen verkrachters en profiteurs zijn.  Na het zien van de film zeiden zij: “ik ga wel eens even met mijn ouders hierover door praten want ik heb nu gezien dat dat helemaal niet zo is.’’

Binnenkort hebben we een hearing in Brussel bij een commissie waar de jongens hun verhaal doen. We zijn bezig met juridische stappen. We zijn nog vervolg documentaires aan het maken, dus we blijven wel met deze thematiek bezig.

Wat was de reactie van organisaties zoals IND op de vertoning van de film?

We kregen ook ontroerde en verslagen reacties van de IND-medewerkers. Er was een senior medewerker die vertelde dat aan het begin van de film zijn eerste houding was: ‘’vertelt deze jongen wel de waarheid? Is hij wel wie hij zegt dat hij is? Na 10 minuten heb ik die bril afgezet omdat ik zo geraakt was. Dit waren gewoon jongeren op zoek naar veiligheid en een beter leven. En geef ze eens ongelijk.’’

Hij zag nu in wat voor beroepsdeformatie hij eigenlijk heeft. De film bracht hem terug naar  zijn motivatie waarom hij dit werk is gaan doen: om mensen te helpen die op de vlucht zijn. Ook andere IND medewerkers deelden dat gevoel. Maar, je hoort ze dan ook in de pauzes zeggen ‘’we lopen wel tegen muren aan, het beleid is hard en onbuigzaam en dan kan je niet zoveel.’’ Sommigen zeiden ook dat ze ermee gaan stoppen, omdat ze het werk niet kunnen vereenzelvigen met hun idealen. Dus ik denk dat de film het asielbeleid heel erg menselijk maakt. Het gaat niet meer over nummers maar over kinderen die een gezicht hebben gekregen.

Het beleid komt dus van hogerop, waar moet de verandering dan plaatsvinden?

Ja dat is dus een heel complex verhaal. Je kan op verschillende niveaus verandering proberen te krijgen. Bijvoorbeeld op het niveau van draagvlak, het grote publiek, dat mensen voelen en zien dat het mensen zijn zoals zij. Maar voor verandering van beleid moet je naar de politiek en moet je op Europees niveau zijn. Uiteindelijk zijn we naar het Europees parlement gegaan en hebben daar een vertoning georganiseerd met de kinderen uit de documentaire. Dat was natuurlijk super bijzonder om daar in het hart van het Europese parlement te zijn. De plek waar beleid is ontsprongen dat eigenlijk hun rechten heeft ontnomen. Dus dat was best heftig en emotioneel voor ze. Tegelijkertijd was het ook leerzaam dat ze merkten; ja, maar in Europa kan je dat dus wel aankaarten, zo werkt democratie kennelijk. Ik mag mijn stem verheffen tegen onrecht.

Toch is het frustrerend om te merken hoe langzaam het gaat. Wij dachten, ‘we zijn nu toch in het Europees parlement, hoger kunnen we niet komen, hier moet die verandering vandaan komen.’ En je merkt dat de meeste parlementariërs in de zaal daar het dan toch ook met je eens zijn. Maar dat is de complexiteit van Europa: heel veel lidstaten gaan gewoon hun eigen gang. Het is echt stapje voor stapje en dat is heel frustrerend, het gaat heel langzaam als je iets wilt veranderen.

Het is lastig om heel hoopvol te zijn, als je ook het dagelijkse nieuws rondom Ter Apel ziet: kinderen die aan hun lot worden overgelaten tussen de volwassenen. We hebben onze eigen Moria. Wat wij nu in Ter Apel zien dat is wat wij afgelopen 4 jaar in alle heftigheid op de Balkan en in Griekenland zagen. Ook Nederland gaat z’n eigen gang in het afnemen van de rechten van mensen op de vlucht. 

Terwijl we het voor vluchtelingen dichter bij huis blijkbaar wel kunnen regelen. Ik las dat de kinderen uit de film het ook moeilijk hadden hoe er met Oekraïense vluchtelingen werd omgegaan.

Vlak nadat de Oekraïense vluchtelingenstroom op gang kwam, werd er een resolutie aangenomen in het Europees parlement waarin werd gezegd: we gaan vluchtelingenkinderen uit Oekraïne alle rechten geven. Die moeten naar school kunnen, krijgen toegang tot medische hulp, worden veilig opgevangen en de grenzen gaan open voor hen. Dat is netjes volgens alle internationale verdragen. Prima dat we dit doen. En dan is het natuurlijk extreem wrang en pijnlijk voor de kinderen uit Shadowgame om te zien dat je leeftijdsgenoten dat recht krijgen en jij als Syriër of Afghaan niet. Dat je bijna dood bent gegaan om überhaupt de Europese grenzen over te komen. Dat je gemarteld werd door grenswachten. En dat je na aankomst een keiharde procedure moet doorlopen waarbij je gewantrouwd wordt. Dat proberen we dus aan te kaarten in ons manifest ‘bescherm kinderen op de vlucht’: geef alle vluchtelingenkinderen dezelfde rechten.

Hoe kunnen we het beste voor verandering zorgen?

Ik geloof er heel erg in om menselijkheid te laten zien. Tussen al die vluchtelingen zitten veel getalenteerde, geweldige mensen. Fantastisch dat een bedrijf als Motopp ook daar op focust: door kansen voor vluchtelingen en bedrijven te benutten, talenten te zien. Ik denk dat wij als journalisten verhalen moeten blijven maken over onrecht, mensen die in de knel komen door het systeem, opkomen voor de stemlozen. En we moeten dat  vooral samen met hen doen. Het narratief van  ‘het zijn zielige onderdrukte mensen die we moeten helpen’ is passe. We moeten mensen in hun kracht zetten en juist vanuit hun talenten en ervaringen laten vertellen, hoe hun levens zijn geweest, daar kunnen we ontzettend veel van leren.

Dat is precies wat we bij Motopp ook proberen te doen. Zodat getalenteerde mensen niet wegkwijnen in asielzoekerscentra bijvoorbeeld.

Exact. Er is een schrijnend voorbeeld van twee broers uit onze documentaires. Een is 18, de ander 16. Terwijl de een naar school gaat, begeleiding krijgt en met andere jongeren begeleid samenwoont, verpietert de ander in een asielzoekerscentrum. Door de verveling en het gebrek aan perspectief wordt hij ook meer achtervolgt door trauma’s. De oudere is geplaatst in een kleine gemeente in Drenthe, waar hij de enige Syriër is, de enige buitenlander. En daar is ook nog eens geen werk voor hem. Reizen met openbaar vervoer is heel duur, dus hij kan nergens heen. Dat soort kleine dingen, daar kan je gewoon over nadenken; plaats zo’n jongen in de stad. Dat soort onzin in het systeem willen we blootleggen. De menselijke maat is ver te zoeken. 

Voor meer informatie kijk op www.shadowgame.eu